Biblioteka

Zbiór biblioteczny prof. dra hab. JÓZEFA PÓŁĆWIARTKA darowany przez niego Muzeum Ziemi Leżajskiej

Zbiór biblioteczny z zakresu historii gromadzony przez lata przez profesora Józefa Półćwiartka obejmuje ok. 3000 (trzy tysiące) jednostek inwentarzowych. Zawiera on rękopisy sięgające początków XVII wieku, starodruki, publikacje książkowe, mapy, źródła ikonograficzne (fotografie, ilustracje, szkice). Chronologicznie związany jest z historia obszaru Polski południowo–wschodniej od czasu średniowiecza po współczesność. Szczególne miejsce w tym zbiorze stanowi miasto Leżajsk i wsie okoliczne przez wieki z nim związane (królewszczyzna leżajska jako starostwo niegrodowe leżajskie do 1772 roku, potem dobra kameralne leżajskie 1773 – 1819, następnie w składzie Ordynacji Łańcuckiej Potockich od 1830 roku, w czasach natomiast współczesnych w powiecie leżajskim województwa podkarpackiego). W szerszym zakresie zbiór biblioteczny związany jest tematycznie z obszarem Puszczy Sandomierskiej i szerokiego pogranicza etnicznego polsko–ukraińskiego sięgającego na południowy wschód na Wołyń i na Podole.

Zainteresowania badawcze prof. dra hab. Józefa Półćwiartka dotyczące głównie dziejów gospodarczo–społecznych czasów nowożytnych zaważyły na gromadzonym księgozbiorze i rozmaitych źródłach historycznych (dzieje osadnictwa, problemy etniczne i religijne, układy społeczne, historia miast i wsi), na publikacjach z zakresu nauk pomocniczych historii, bibliografiach i rozmaitych tzw. informatorach naukowych z zakresu historii, metodologii badań historycznych, materiałach z zakresu przekazywania wiedzy historycznej czyli dydaktyki historii.

Charakterystyczną częścią zbioru bibliotecznego są różnorodne materiały źródłowe zebrane przez Józefa Półćwiartka o czasach i wydarzeniach jemu współczesnych i w których bezpośrednio brał udział (okres II wojny światowej w relacjach mieszkańców, opracowania gimnazjalistów leżajskich z 1962–1963 w oparciu o wielomiesięczne ich badania terenowe, wspomnienia i materiały z tajnego nauczania, różne materiały dotyczące działalności konspiracyjnych młodzieżowych organizacji antykomunistycznych w Rzeszowskiem 1944–1946 i udziału w tej konspiracji Józefa Półćwiartka – założyciela Zespołu Samokształceniowego „Filomaci” 1951—1953 w Państwowym Liceum Pedagogicznym w Rzeszowie, aresztowanego wraz z kolegami przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego dwa miesiące przed maturą, skazanego potem na dwa lata i trzy miesiące pozbawienia wolności). W dziale tym wiele materiałów biograficznych, ikonograficznych, wspomnień.

Regionalizm i historyczne badania nad regionem, jego kulturą, to dział szczególny i przydatny w przyszłych badaniach naukowych prowadzonych przez młodych historyków. Wszak Józef Półćwiartek uchodził za znanego w kraju regionalistę o licznych publikacjach metodycznych z tej dziedziny oraz z wielorakiej działalności organizacyjnej. Dużo w tym dziale opracowań teoretycznych jego autorstwa o regionie i jego kulturze. Wiele tu materiałów o działalności różnych towarzystw naukowych i regionalnych z obszaru Polski południowo–wschodniej (Przemyśl, Rzeszów, Leżajsk, Kolbuszowa, Stalowa Wola, Sanok, Dynów, Łańcut, Grodzisko, Żołynia itp.). Wiele w tym dziale studenckich opracowań seminaryjnych z dziedziny demografii miejscowości w XIX wieku, lokalnych miar i wag z tych terenów, emigracji zarobkowej, klęsk elementarnych. Tu również szereg prac magisterskich wykonanych pod kierunkiem naukowym Józefa Półćwiartka związanych tematycznie z Leżajskiem i szeroką jego okolicą. To istna kopalnia źródeł i opracowań do dziejów regionalnych.

Osobny dział zbioru bibliotecznego to archiwalia – dokumentacja funkcjonowania powiatu leżajskiego z lat 1956 – 1975, pozostawiona bez opieki po likwidacji powiatu w ramach reformy administracji państwa polskiego. Systematycznie "rozkradana" przez młodzież szkolną Leżajska na makulaturę dostarczaną do szkół. Z pomocą nauczycieli z Leżajska i okolicy studiujących systemem zaocznym historię w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie (Henryk Świta, Bogumił Pempuś, Jan Zawadzki) udało się wiele zabezpieczyć i przewieźć do Rzeszowa.

Dużą wartość dla przyszłych badań naukowych stanowią liczne rękopiśmienne wypisy źródłowe poczynione przez Józefa Półćwiartka z archiwów lwowskich w czasie kilkakrotnych jego wyjazdów naukowych na Ukrainę, poczynając od 1964 roku, a także z archiwów w Polsce (archiwa krakowskie, Ossolineum we Wrocławiu, Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, archiwa przemyskie, Archiwum Państwowe w Rzeszowie), liczne też wypisy ze zbiorów prywatnych doc. Franciszka Kotuli w Rzeszowie, dra Kazimierza Skowrońskiego w Kolbuszowej, mgra Edwarda Dziubka w Leżajsku, mgra Bogumiła Pempusia z Giedlarowej, mgra Antoniego Bereziewicza w Leżajsku. Wypisy źródłowe o których mowa były wprawdzie wykorzystane w licznych opracowaniach naukowych Józefa Półćwiartka, niektóre jednak w niewielkim zakresie, lub zupełnie.

Publikacje naukowe zbioru bibliotecznego (opracowania oraz drukowane źródła historyczne), dotyczące w większości obszaru Polski południowo–wschodniej, to podstawowa część obszernego owego zbioru. Obejmują one dzieje regionów tego obszaru. Są to opracowania nierzadko o charakterze syntetycznym (rodzaj przeglądów, podręczników akademickich), w większości jednak dociekliwych badań poświęconych dziejom miast i wsi, ruchom społecznym i wojnom, problemom etnicznym i religijnym, kulturze materialnej i umysłowej. Tu też wielka ilość nadbitek autorskich ofiarowanych Józefowi Półćwiartkowi. Wartość publikacji książkowych i nadbitek podnoszą bardzo liczne dedykacje wypisywane w nich przez ich autorów i ofiarodawców. Dedykacje te tworzą też w pewnym sensie krąg współpracowników i przyjaciół, grona historyków bliskich profesorowi Józefowi Półćwiartkowi. Na szczególną uwagę zasługują dedykacje prof. dra Adama Przybosia, prof. dra Józefa Burszty, prof. dra Maurycego Horna, prof. dra hab. Feliksa Kiryka, księdza prof. dra hab. Stanisława Nabywańca, prof. dra hab. Zdzisława Budzyńskiego, prof. dra hab. Romana Pelczara, doc. Franciszka Kotuli, dra Aleksego Gilewicza, dra Zygmunta Kubraka, dr Beaty Lorens, mgra Stanisława Franciszka Gajerskiego, dra Antoniego Kunysza i wielu też innych.

Ciekawostką owego działu bibliotecznego są naklejone w poszczególnych egzemplarzach znaki własności Józefa Półćwiartka w postaci artystycznie wykonanej grafiki przez Dorotę Kozioł w 1968 roku w postaci „Ex libris Józefa Półćwiartka ze Sarzyny”. Ten znak własnościowy często też pojawia się w innych materiałach zbioru bibliotecznego. Ex libris jest artystycznym ukazaniem pochodzenia chłopskiego Józefa Półćwiartka i jego zainteresowań naukowych. Można by tu stwierdzić, iż ten znak graficzny zamyka w sobie dewizę życiową i moralną Józefa Półćwiartka: „wierny swemu pochodzeniu i tradycji”.

Akt darowizny zbioru bibliotecznego prof. dra hab. Józefa Półćwiartka ze Sarzyny, historyka Uniwersytetu Rzeszowskiego, dla Muzeum Ziemi Leżajskiej, podpisany został w czasie uroczystej sesji Rady Powiatu Leżajskiego w Sali Konferencyjnej Muzeum Ziemi Leżajskiej 25 października 2010 r. Podpisy złożyli prof. dr hab. Józef Półćwiartek, mgr Robert Żołynia – Starosta Leżajski oraz mgr Andrzej Chmura – Dyrektor Muzeum Ziemi Leżajskiej. W uroczystości uczestniczył również inż. Jan Kula – Przewodniczący Rady Powiatu Leżajskiego oraz członkowie Rady Powiatu Leżajskiego.

Podczas uroczystej sesji Rady Powiatu Leżajskiego Starosta Leżajski mgr Robert Żołynia ogłosił uchwałę Rady Powiatu Leżajskiego o nadaniu Bibliotece Muzeum Ziemi Leżajskiej imienia Profesora Józefa Półćwiartka oraz postanowienie o zamieszczeniu w Muzeum tablicy pamiątkowej z odpowiednim tekstem dla uczczenia Profesora za jego prace badawcze o przeszłości Ziemi Leżajskiej, za jego służbę publiczną dla Leżajska i Ziemi Leżajskiej.

Ceremonii podpisania aktu darowizny zbioru bibliotecznego towarzyszyło otwarcie wystawy muzealnej "Najcenniejsza część zbioru bibliotecznego Profesora Józefa Półćwiartka". W dziesięciu dużych gablotach muzealnych zgromadzono rękopisy od XVII wieku poczynając, starodruki, publikacje naukowe traktujące o przeszłości Ziemi Leżajskiej. Na uroczystą sesję Rady Powiatu Leżajskiego przybyło wielu uczonych z kraju oraz z zagranicy (Prorektor Uniwersytetu Pedagogicznego w Drohobyczu prof. dr Jerzy Kiszakiewicz – urodzony w Leżajsku w 1940 roku), członkowie rodziny profesora Józefa Półćwiartka, wielu jego przyjaciół i znajomych.

Kontakt 

Robert Czerwonka

tel: 17 240 22 35 wew. 22